بازخوانی عملیات رمضان
به گزارش نوید شاهد خوزستان، عملیات رمضان عملیات تهاجمی گسترده نیروهای مسلح ایران، در خلال جنگ ایران و عراق بود، که به مدت ۱۷ روز، در تابستان ۱۳۶۱ در جنوب عراق، شمال شرقی شهر بصره و در منطقه شلمچه انجام شد. این عملیات در ۵ مرحله، به طور مشترک توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرماندهی محسن رضایی و نیروی زمینی ارتش به فرماندهی علی صیاد شیرازی، طراحی و اجرا گردید. عملیات رمضان ۴۵ روز پس از آزادسازی خرمشهر انجام گرفت و در این عملیات نیروهای ایرانی برای نخستین بار اقدام به ورود به خاک عراق نمودند. عملیات رمضان بعنوان یکی از بزرگترین نبردهای زرهی، پس از جنگ جهانی دوم محسوب میشود. در این عملیات از نیروهای ایرانی بیش از ۲۰ هزار نفر کشته یا زخمی شدند و در طرف مقابل، تلفات نیروهای عراقی کمتر از ۸ هزار نفر بود. عملیات رمضان در پایان با شکست نیروهای ایرانی همراه بود.
آماده سازی
در تابستان ۱۳۶۱ عراق از کمبود نیروهای نظامی رنج می‌برد و سازماندهی نیروی زمینی ارتش عراق با متحمل شدن شکست در عملیات‌های فتح‌المبین و بیت‌المقدس، با مشکلاتی مواجه شده بود.صدام حسین در سال‌های پیش از آن، با القا این نظریه که ایران برنامه‌ای برای اشغال گسترده عراق دارد، نیروهای خود را از نظر ذهنی برای مقابله با این اشغال آماده کرده بود. عراقی‌ها نیروهای گسترده‌ای را در کنار مرز ایران، در طول مناطق درگیری مستقر نموده بودند. در اطراف بصره نقشه‌های دقیقی برای ایجاد سنگر کشیده بودند، همچنین میادین مینی را در این منطقه مستقر کرده بودند. یکی از اهداف اصلی فرماندهان ایرانی در عملیات رمضان، از بین بردن سپاه سوم ارتش عراق بود، که در غرب اروند رود استقرار داشت. با توجه به تعداد تانک‌های این لشکر، ایرانی‌ها دسته‌های ویژه آرپی‌جی‌زن را برای از بین بردن لشکرهای زرهی سپاه سوم ارتش عراق، آموزش داده بودند.
موقعیت منطقه
منطقه اجرای عملیات رمضان، در زمینی مثلث شکل، به وسعت ۱٫۶۰۰ کیلومتر مربع محصور بود، که از شمال به مناطق کوشک و طلائیه و حاشیه جنوبی هورالهویزه به طول ۵۰ کیلومتر، از غرب به شط‌العرب به طول ۸۰ کیلومتر و از شرق به خط مرزی شمالی-جنوبی؛ از کوشک تا شلمچه به طول ۶۰ کیلومتر، منتهی می‌شد. عراق تا قبل از فتح خرمشهر، در منطقه شرق بصره، مواضع مستحمکی نداشت، اما در فرصت یک ماه و نیمه‌ای که به دست آورد، تغییرات مهمی در این منطقه ایجاد کرد. همچنین ارتش عراق کانالی به طول ۳۰ کیلومتر و عرض یک کیلومتر را که مختص پرورش ماهی بود، با پمپاژ حجم زیادی آب و احداث کمین‌ها و سنگرهای تیربار، به عنوان موانعی بازدارنده در مقابل نیروهای مسلح ایران، به سمت بصره آماده کرد. در قسمت جنوبی شلمچه نیز، اقدام به پمپاژ آب نمود تا مانع از عبور نیروهای ایرانی از این محور شود.
مرحله اول
مرحله نخست عملیات رمضان در تاریخ ۲۲ تیر ۱۳۶۱ با نیرویی متشکل از ۵ تیپ از قرارگاه فتح، ۲ تیپ از قرارگاه فجر و یک تیپ از قرارگاه قدس آغاز شد. در ساعت اولیه، قرارگاه فتح موفق شد به هدف‌های از پیش تعیین شده، تا منطقه بالای کانال پرورش ماهی دست یابد، اما صبح روز بعد به دلیل متوقف شدن قرارگاه‌های فجر و قدس در خطوط اولیه نبرد و نیز دور خوردن تعدادی از یگان‌های زیرمجموعه قرارگاه فتح، در پی اجرای پاتک توسط ارتش عراق، فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا به کلیه نیروهای عمل‌کننده دستور عقب‌نشینی داد.
مرحله دوم
این مرحله از عملیات در ساعت تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۶۱ آغاز شد. در این مرحله ۲ تیپ از قرارگاه فتح و ۲ تیپ از قرارگاه نصر در عملیات شرکت داشتند. قرارگاه فتح که در محور پایین عمل می‌کرد، موفق شد به منطقه حاشیه کانال، که محل احداث پل‌های روی کانال پرورش ماهی بود، برسد. در این میان قرارگاه نصر در انجام مأموریت خود ناکام ماند و در نهایت قرارگاه کربلا جهت پیشگیری از تلفات بیشتر، فرمان عقب‌نشینی تمامی نیروها را صادر کرد.
مرحله سوم
این مرحله که تنها برای انهدام نیروهای عراقی طراحی شده بود، با ۵ تیپ از قرارگاه فتح در تاریخ ۲۶ تیر ماه ۱۳۶۱ آغاز شد و به دلیل عدم تأمین مناسب خاکریزهای شرقی و غربی، در ساعت ۳ بامداد روز بعد، با عقب‌نشینی نیروها، بپایان رسید.
مرحله چهارم
این مرحله در تاریخ ۲ مرداد ۱۳۶۱ با استعداد ۲ تیپ از قرارگاه نصر، با هدف باز کردن یک معبر جهت رسیدن نیروهای عمل‌کننده به بصره آغاز شد، که به دلیل ضعف در نفوذ نیروها از محور شلمچه، به‌سرعت فرمان عقب‌نشینی صادر گردید.
مرحله پنجم
آخرین مرحله از عملیات رمضان در تاریخ ۶ مرداد ۱۳۶۱ با استعداد ۴ تیپ از قرارگاه فتح، جهت تصرف ۳ موضع مثلث‌شکل اول و احداث خاک‌ریز شرقی-غربی از خط دژ مرزی تا مثلث سوم، آغاز شد. در ابتدای عملیات نیروهای ایرانی برای اعلام مکان خود استناد رسمی نداشتند و دلیل آن اتصال خاک‌ریز احداثی به بالای مثلث چهارم، به جای مثلث سوم بود، که این اشتباه به عدم الحاق تیپ‌های عمل‌کننده در مرحله پنجم منجر گردید و نیروهای عراقی با رخنه از مثلث سوم از پشت، جناحین و مقابل به نیروهای ایرانی نفوذ کردند و تلفات زیادی را به ایرانی‌ها وارد نمودند.به همین دلیل جهت جلوگیری از تلفات بیشتر، فرمان عقب‌نشینی در ساعت ۳ بامداد ۸ مرداد ۱۳۶۱ از سوی قرارگاه مرکزی کربلا صادر شد و عملیات رمضان بپایان رسید.
دلایل عدم تحقق اهداف عملیات
صیاد شیرازی در این مورد می‌گوید:
در این عملیات ما نوع رخنه‌ای را در نظر گرفته بودیم. یعنی گفتیم به جای تلاش در یک جبهه عریض بیاییم فشار را از یک جا بیاوریم و عمق را بیشتر کنیم. جاهای دیگر فقط مقاومت کنند یا تظاهر به تک کنند. در عوض، از نیروهای عمده‌مان در این محور استفاده کنیم، برویم جلو و در خط دشمن رخنه کنیم. بچه‌ها در حالت روحی خاصی بودند. زیر بار نمی‌رفتند که مثلا در شب اول حمله نکنند و بمانند در شبهای بعدی عبور از خط کنند و نیروی پشتیبان باشند. بچه‌های سپاه حالتی داشتند که مایل نبودند جزو نیروی احتیاط باشند. این حالتها موجب شد که طرحهای ما را توی قرارگاه به زانو درآوردند. در ابتدا دو رخنه در نظر گرفته بودیم. این دو تا شد سه‌تا. سه‌تا شد چهار تا. تا رسید به هشت تا. یعنی از شکل رخنه‌ای درآمد و تبدیل شد به جبهه‌ای. جبهه‌ای هم معنی‌اش این بود که در همه جا ممکن بود پرتوان حمله کنیم ولی چون عمق نداشت، همان یگانی که حمله می‌کرد تا آخر نمی‌توانست برود جلو. فوقش خط اول را از بین می‌برد و یک رخنه کوچک ایجاد می‌کرد.
